کتاب فتوح البلدان: بخش مربوط به ایران (نسخه کامل)

فتوح البُلدان کتابی نوشته احمد بن یحیی بلاذری است. بخش مهمی از این کتاب مربوط به ایران است.
اين كتاب دربارۀ جنگ‌هاى پيامبر(ص)، اخبار ردّه، فتوح شام، قبرس، جزيره، ارمنستان، مصر، مغرب، افريقيه، اندلس، فتح عراق (سواد)، ايران، سند و سرانجام مباحثى؛ چون احكام زمين‌هاى خراج، عطا در خلافت عمر، خاتم، نقود و خط است. بلاذرى با استفاده از آثار مورخان و راويان و سفرهاى شخصى و معمولا با تحقيقاتى دربارۀ آنها، روايت‌هاى متعادلى پديد آورده و از آوردن گزارش‌هاى مكرر يا متناقض از رويدادى واحد خوددارى ورزيده است. در اين كتاب، ملاحظاتى كه براى تاريخ فرهنگ و اوضاع اجتماعى اهميت دارد، با روايات تاريخى درآميخته است؛ مثلاًمؤلف دربارۀ تغيير زبان رسمى ديوان‌هاى دولتى از يونانى و فارسى به عربى بحث كرده، يا از منازعۀ اعراب و روميان شرقى بر سر استعمال عبارات مذهبى مسلمانان در بالاى نامه‌هايى كه از مصر مى‌رسيد، و نيز از حكم دربارۀ زمين‌هاى خراج، استعمال مهر و ضرب و نشر مسكوكات، و تاريخ خط عربى و برگرداندن ديوان فارسى به تازى سخن به ميان آورده است كه اطلاعات گسترده‌اى از امور فرهنگى و اجتماعى آن زمان به دست مى‌دهد. فتوح البلدان براى تاريخچۀ فتح ايران و سرزمين‌هاى همسايۀ ايرانى در قفقاز، افغانستان و آسياى مركزى بيشترين اهميت را دارد و اغلب، با اطلاعات جديد، مطالب تاريخ طبرى را تكميل مى‌كند. در اين كتاب بخش‌هاى جداگانه‌اى به تسخير عراق، جبال، رى، قومس، آذربايجان، گرگان، طبرستان، اهواز، فارس، کرمان، سيستان، كابل، خراسان و ماوراءالنهر با شرح و تفصيل بيشتر اختصاص دارد. يكى از منابع دست اول او، نوشته‌هاى ابوعبيده معتبر بن مثنى، لغوى معروف، است كه اطلاعات او در ديگر منابع موجود نيست؛ مانند مطلبى دربارۀ اعراب كه نخستين بار در دورۀ خلافت عثمان و در زمان حكومت عبدالله بن عامر بن كريز در خراسان از جيحون عبور كردند.

ادامه مطلب