کتاب دیده بان اندیشه – شماره ۳۰ – شهریور ۱۴۰۰ (نسخه کامل)

«شعائر» یا «مناسک» عناوین پربسامدی هستند که امروزه مصادیق زیادی پیدا کرده و در محافل علمی و فرهنگی مورد پژوهش قرار گرفته‌اند. عناوینی که در عین سادگی، پیچیدگی‌های معنایی، مصداقی و حتی کارکردی مختلفی را در بطن خود جای داده‌اند. دین اسلام به خاطر غنای محتوایی و مناسبات سیاسی، فرهنگی و جغرافیایی که در پیشروی آن به وقوع پیوسته، همواره مناسک زیادی در بین تعالیم خود جا داده و برای تمام وضعیت‌های زیست مومنانه، توصیه‌ای ارائه می‌دهد. در این میان می‌توان «مناسک عاشورایی» را به عنوان مهمترین آن تلقی کرد که در صور مختلفی تبلور یافته و مردم آنرا با مکانیسم‌ها و صورتبندی‌های متنوعی بازسازی کرده‌اند. در چندسال اخیر، جریان روشنفکری پروژه «نقد مناسک عزاداری و دینی» و «دینداری مناسکی» را کلید زده و جریان مذهبی را به قشری‌گرایی و ظاهرگرایی متهم می‌سازد. از سویی هدف دیگر این پروژه، با نقد امر سیاسی و حاکمیت دینی نیز مقارن است، چراکه حاکمیت در قوام و نشر مناسک نقش مهمی دارد. به طور کلی می‌توان گفت که دیدگاه‌های روشنفکرانه بخاطر غلبه سویه کارکردی و اسطورهای در آنها، توان درک صحیح فلسفه این مناسک را ندارند. اینها بدون توجه به جایگاه واقعی مراسمات عزاداری سعی دارند سایه آنها را بر سر جامعه بشری سنگین تصور کرده و مخاطرات پر و بال دادن به این مناسک را نمایان سازند. برخی از این دیدگاه‌ها سعی دارند تا با دوگانه‌سازی‌های مختلف، مناسک را در مقابل معارف قرار داده و از افول دینداری معرفت‌اندی

ادامه مطلب