کتاب مخارج الحروف یا اسباب حدوث الحروف (نسخه کامل)

نسخه چاپی حاضر، نخستین بار، توسط دکتر پرویز ناتل خانلری تصحیح و در سال ۱۳۳۳ ش. منتشر شده است. به گفته خانلری، نام این اثر به اشکال مختلفی ثبت شده است: مخارج الحروف، مخارج الصوت و الحروف، مخارج الحروف وصفاتها، اسباب حدوث الحروف، و …
این کتاب، نخستین بار، توسط محب­‌الدین الخطیب تصحیح شده است. اساس کار در این چاپ دو نسخه خزانه تیموریه و کتابخانه بریتیش میوزیوم است. نسخه چاپی بسیار مغلوط و در آن به اختلاف نسخه­‌ها هیچ اشاره نشده است. مرحوم خانلری در تصحیح خود علاوه بر کار الخطیب به چهار نسخه دیگر نیز استناد کرده که قدیمی­‌ترین آنها نسخ‍ۀ شمارۀ ۵۵۹ کتابخانه مجلس است.
این نسخه در سه فصل اخیر خود شامل دو روایت است که از هر دو در تهیه متن اثر استفاده شده است. از آنجا که این دو روایت اختلاف زیادی با یکدیگر دارند، مصحّح نیز دو روایت از آن را نقل کرده که یکی کوتاه ودیگری کمی مفصل است. در پایان کتاب، ترجم‍ۀ فارسی آن بر اساس هر دو روایت درج شده است.
کتاب مخارج الحروف ابن­‌سینا جزء قدیمی­‌ترین کتاب‌های نوشته شده در این خصوص است. این کتاب دارای شش فصل است:
– فی سبب حدوث الصوت
– فی سبب حدوث الحروف
– فی تشریح الحنجرة واللسان
– فی الاسباب الجزئیة لحرف حرف من حروف العرب
– فی الحروف الشبیهة بهذه الحروف
– فی انّ هذه الحروف قد تسمع من حرکات غیر نطقیة

این کتاب، علاوه بر آنکه موضوع تلفظ حروف را به شکلی علمی مورد بررسی قرار می‌دهد، اطلاعات جالبی را از چگونگی ادای حروف در زبان فارسی در زمان مؤلف ارائه می‌دهد. برای مثال ابن­‌سینا به چگونگی تلفظ حرفی اشاره می‌کند که نه ب است ونه ف، بلکه حرفی است بین آن دو. مصحّح فاضل اثر، پاورقیهای متعددی را برای آن قرار داده که بر غنای آن افزوده است.

ادامه مطلب